Władztwo na Ukrainie...

WŁADZTWO NA UKRAINIE…. Recenzja artykułu: Andrzeja Steca „Odpowiedzialność polityczno-prawna Prezydenta Ukrainy zamieszczonego w Przeglądzie Sejmowym nr 6(161)2020 (nr orcid.org/0000-0002-3014-2400). Autorem recenzowanego opracowania jest doktor nauk prawnych, radca prawny a zarazem samorządowiec i politolog.

Andrzej Stec ma doświadczenia zawodowe w postaci staży zawodowych w Radzie Najwyższej Ukrainy, Administracji Prezydenta Ukrainy, udziału w międzynarodowych konferencjach naukowych w Niemczech, Polsce i na Ukrainie jak również staże naukowe na wielu zagranicznych uniwersytetach. Daje to dają gwarancję rzetelnego opracowania problemu odpowiedzialności polityczno-prawnej Prezydenta Ukrainy. Omawiana publikacja jest pokłosiem wydarzeń Pomarańczowej Rewolucji oraz Rewolucji godności, które były reakcją społeczną na łamanie praw człowieka i podstawowych wolności przez przedstawicieli władzy wykonawczej na Ukrainie. Pojęcie odpowiedzialności politycznej i prawnej jest przedmiotem sporów teoretycznych wśród prawników konstytucjonalistów, politologów oraz socjologów. Jednym z demokratycznych mechanizmów sprawowania władzy w państwie jest określenie zakresu odpowiedzialności politycznej i prawnej naczelnych organów państwowych. Rodzaj i zakres odpowiedzialności wyznacza także prawno-ustrojową pozycję głowy państwa. W artykule złożonym z pięciu części oraz wniosków dokonano analizy norm prawnych dotyczących odpowiedzialności politycznej i prawnej Prezydenta Ukrainy. Badanie problemów z nimi związanych przeprowadzono na podstawie ukraińskich i międzynarodowych rozwiązań konstytucyjnych i ustawowych. Odpowiedzialność polityczna (parlamentarna) związana jest z trafnością, zasadnością i celowością podejmowanych decyzji przez osobę sprawującą urząd prezydenta. Jej oceny dokonuje organ powołujący lub kontrolny. Obecny stan prawny na Ukrainie nie przewiduje instytucji odpowiedzialności politycznej prezydenta, niemniej takie rozwiązania faukcjonowały w trakcie zmian ustrojowych po upadku Związku Socjalistycznych Republik radzieckich. Odpowiedzialność polityczna głowy państwa w latach 1991-1993 przewidywała wielokrotnie nowelizowana Konstytucja Sowieckiej Ukrainy (z dnia 20 kwietnia 1978 r. z późniejszymi zmianami w art. 114-9 ust.3). Odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta na Ukrainie uregulowana jest w art.11 obecnie obowiązującej ustawy zasadniczej, który stanowi, że głowa państwa odpowiada za zdradę stanu oraz za inne przestępstwa, nie wskazując jednakże przesłanek ani nie stopniując społecznej szkodliwości wspomnianych czynów zabronionych. Należałoby założyć także znaczącą szkodliwość społeczną oraz godzenie w fundamenty państwa. Można więc wywnioskować, iż podstawą prawną do złożenia z urzędu może być popełnienie przez głowę państwa jakiegokolwiek przestępstwa określonego w Kodeksie karnym Ukrainy bądź innej ustawie. W pracy opisane są szczegółowe czyny wypełniające znamiona zdrady stanu dokonane przez prawomocnie skazanego w dniu 24 stycznia 2019 r. byłego Prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza. Autor opisuje także niekonstytucyjny sposób dokonania „samoodsunięcia się” od realizacji konstytucyjnych obowiązków przez prezydenta, a tym samym nie wykonywania ich. Wśród wniosków pracy znajdują się propozycje de lege ferenda dotyczące wyboru i obsadzenia najwyższych stanowisk w państwie. Autor sugeruje nawet nowelizacje przepisów, gdzie powinny znaleźć się normy wymagające nieskazitelnego charakteru, merytorycznych kwalifikacji oraz zachowania, które daje rękojmię prawidłowego sprawowania urzędu czy funkcji. Niestety, pomimo upływu lat od momentu uzyskania niepodległości Ukrainy nie wszyscy wysocy urzędnicy znają i posługują się językiem państwowym, co nie znajduje logicznego uzasadnienia i rodzi różne problemy. Rozszerzeniu powinien ulec zarówno katalog przesłanek powodujących opróżnienie urzędu prezydenta, jak i katalog przestępstw, których popełnienie skutkuje wszczęciem procedury impeachmentu. Godne naśladowania mogłyby być greckie lub polskie rozwiązania prawne, np. dotyczące wprowadzenia instytucji przejściowej w razie niemożliwości sprawowania urzędu przez prezydenta (w Polsce marszałek Sejmu). Pozwoliłoby to na wypełnienie przyznanych głowie państwa kompetencji przez upoważniony w konstytucji organ (kiedyś był to premier gabinetu Ministrów Ukrainy, a obecnie zgodnie z art.112 konstytucji jest to przewodniczący jednoizbowego parlamentu). Jednocześnie należałoby uprościć procedurę impeachmentu poprzez zmniejszenie liczby osób, które muszą podpisać się pod wnioskiem inicjującym wszczęcie procedury, np. do 150 deputowanych (1/3 składu ustawowego), oraz określić ramy czasowego wykonywania czynności proceduralnych. Korzystnym rozwiązaniem byłoby stworzenie możliwości wszczęcia procedury impeachmentu na wniosek 750 tys. obywateli w trakcie jednej kadencji głowy państwa (inicjatywa ludowa). Wnioskujący powinni legitymować się czynnym i biernym prawem wyborczym oraz znać język państwowy, co mogłoby przyczynić się do zwiększenia obrony interesów społecznych i realizacji konstytucyjnej zasady staranności narodu ukraińskiego. Uniknięto by w ten sposób protestów społecznych, takich jak pomarańczowa rewolucja i rewolucja godności, a także rozlewu krwi oraz uchybień przy wprowadzeniu zmian do porządku konstytucyjnego. Praca daje szeroki obraz praktyki polityczno-prawnej w zakresie odpowiedzialności głowy państwa w sąsiednim kraju. Jest to interesujące przedstawienie wykładu pozytywnego prawa konstytucyjnego Ukrainy. Omawiane problemy związane z trójpodziałem władzy, jej sprawowaniem oraz legitymizacją pojawiają się coraz częściej w fachowej literaturze na Ukrainie,Węgrzech, w Polsce i innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej, oddziaływując na bezpieczeństwo regionu. Sławomir Szadkowski Andrzej Stec (ur. 1975 r.), doktor nauk prawnych, politolog, specjalista ekspertyzy dokumentów - Instytut Nauk Prawnych Uniwersytetu Zielonogórskiego. Radca Prawny w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Koszalinie. Wykładowca akademicki, autor wielu publikacji poświęconych problematyce konstytucyjnej Polski i Ukrainy. Mieszkaniec Szczecinka, społecznik (m.in. honorowy dawca krwi), samorządowiec (m.in. były zastępca Burmistrza Białego Boru). Odbył staże naukowe na uniwersytetach w Monachium, Lwowie i Kijowie oraz zawodowe m.in. w Administracji Prezydenta Ukrainy i Radzie Najwyższej. Specjalizuje się w problematyce ochrony danych osobowych, prawie konstytucyjnym oraz prawie międzynarodowym publicznym.