10 października 2025 roku w Domu Trójmorza odbyło się spotkanie z dr. Józefem Orłem, szefem klubu Ronina, który w tym roku opublikował swoją pierwszą książkę "Orle gniazdo" (Zona Zero).
Rozmowa z prof. Zdzisławem Krasnodębskim była wspomnieniową opowieścią o życiu, poglądach i drodze intelektualnej dr. Orła – od dzieciństwa w rodzinie komunistów po rolę publicysty i współtwórcy Klubu Ronina. Krasnodębski podkreślił, że takie biografie pomagają zrozumieć historię Polski i pokazują, jak indywidualne losy składają się na doświadczenie narodowe.
Dr Orzeł wspominał swoje dzieciństwo w domu ideowych komunistów żydowskiego pochodzenia, gdzie wychowano go w duchu dobra i prawdy. Przełomem było dla niego odkrycie, że system, w który wierzyli jego rodzice, opiera się na kłamstwie - doświadczenie żałoby po Stalinie, biedy codziennego życia i pierwsze zetknięcia z zakłamaną propagandą PRL-u obudziły w nim sceptycyzm i potrzebę poszukiwania prawdy.
W rozmowie wspominał konflikty z ojcem, który mimo inteligencji i doświadczenia nie chciał uznać zła systemu. To pęknięcie pogłębiło się, gdy Orzeł dowiedział się o swoim żydowskim pochodzeniu - odkrycie, że rodzice przez lata ukrywali ten fakt, podważyło jego zaufanie i skłoniło do refleksji nad tożsamością. W młodości fascynował się muzyką, matematyką i ekonomią, próbował reformować system od środka, pracując nad jego „udoskonaleniem” przy pomocy metod naukowych, lecz ostatecznie doszedł do przekonania, że sam ustrój jest nie do naprawienia.
Podczas studiów i później w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN stopniowo stawał się krytykiem marksizmu - jego doktorat doprowadził go do wniosku, że Marks był intelektualnym oszustem, a cały komunizm to system fałszu. W latach 80. angażował się w działalność opozycyjną i Solidarność, współtworzył niezależne wydawnictwa i środowiska intelektualne (m.in. z Jadwigą Staniszkis).
Po 1989 roku pracował przy kampanii Komitetu Obywatelskiego, lecz szybko rozczarował się „grubą kreską” i brakiem rzeczywistej dekomunizacji, co skierowało go do Porozumienia Centrum i środowiska Jarosława Kaczyńskiego.
W dalszej części rozmowy Orzeł opowiadał o swoich działaniach publicznych - redagowaniu „Tygodnika Solidarność”, pracy w Sejmie, a później tworzeniu - wraz z Rafałem Ziemkiewicze - Klubu Ronina, który miał być przestrzenią niezależnej debaty prawicowej. Wyjaśnia, że jego „liberalizm” w latach 90. nie miał nic wspólnego z Balcerowiczem – chodziło o obronę klasy średniej i zwykłych ludzi przed interesami wielkiego kapitału. Wspomina przy tym współpracę z Andrzejem Urbańskim, Jadwigą Staniszkis czy Krzysztofem Czabańskim.
Cała rozmowa miała charakter refleksyjny – dr Orzeł wracał do kluczowych momentów swojego życia, łącząc osobiste wspomnienia z analizą historycznych i politycznych przemian w Polsce. Prof. Krasnodębski podkreślił, że biografia Orła to przykład drogi od wiary w komunistyczny idealizm ku wolności, prawdzie i konserwatyzmowi – a zarazem świadectwo losów polskiej inteligencji drugiej połowy XX wieku.
Relacja tekstowa: Margotte
