Wykład prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr. hab. Karola Plejowskiego, zorganizowany przez Fundację Archiwum Jana Olszewskiego, był poświęcony znaczeniu polityki historycznej w Polsce XXI wieku. Historyk uznał ją za jeden z filarów bezpieczeństwa narodowego, obok gospodarki, armii i sprawnych instytucji. Wskazał, że każde państwo prowadzi własną politykę historyczną – szczególnie Niemcy i Rosja – dlatego Polska również musi ją rozwijać, by chronić swoje dziedzictwo i tożsamość.
W wystąpieniu omówił kwestię ciągłości i przerw w polskiej pamięci historycznej: od II Rzeczypospolitej, która pielęgnowała tradycję narodową, przez okres PRL-u, kiedy komunistyczna władza próbowała narzucić własną, zafałszowaną narrację, po III Rzeczpospolitą, w której w latach 90. zaniechano budowy spójnej polityki historycznej, promując raczej „pedagogikę wstydu”. Przełomem było utworzenie Instytutu Pamięci Narodowej, którego celem stało się zachowanie i upowszechnianie pamięci o przeszłości poprzez badania, archiwa i edukację. IPN ma według autora prawo „weta wobec niepamięci i kłamstw”.
Szczególny nacisk położył na rolę archiwów i historyków w ochronie prawdy historycznej oraz na konieczność reagowania na kłamstwa o Polsce – zwłaszcza te pojawiające się za granicą. Wskazał też kontrast z niemiecką polityką historyczną, która ma charakter konsekwentny, wspierany przez elity i państwo, a jej celem jest rozmywanie odpowiedzialności Niemiec za zbrodnie XX wieku. Polska, zdaniem dr. Polejowskiego, powinna przeciwdziałać takim tendencjom, prowadząc spójną, aktywną i prawdziwą politykę historyczną zarówno w kraju, jak i na arenie międzynarodowej.
Podsumowując, prezes IPN postulował, by pamięć historyczna stała się fundamentem narodowej wspólnoty i źródłem tożsamości. Bez pielęgnowania prawdy o historii – stwierdził – grozi nam utrata polskości i rozmycie w beznarodowej wspólnocie europejskiej.
"Polityka historyczna nie tylko może, ale wręcz powinna być narzędziem służącym do realizacji interesu narodowego. Każdy polski rząd ma obowiązek dbania o to, by Polacy, znając swoją historię, potrafili wyciągać wnioski z błędów czy porażek i mogli być dumni z dokonań przodków. Jeśli sami nie będziemy cenili naszych dziejów, z pewnością nie docenią ich inni” – podkreśliła dr Justyna Błażejowska, prezes Fundacji Archiwum Jana Olszewskiego we wstępie do tego wykładu, odczytanym przez Aleksandrę Łuczyńską.
Wykład zaszczycili swoją obecnością pani Adrianna Garnik, dyrektor Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL, pan dr Sebastian Pilarski, dyrektor Biuro Badań Historycznych IPN, pan Filip Frąckowiak, dyrektor Muzeum Zimnej Wojny im. generała Kuklińskiego.